15 tapmaca

On beşlərin populyarlığının zirvəsi XIX əsrin son onilliklərinə təsadüf edir. Uşaqlar və böyüklər bu oyunu sevirdilər, kvadrat fiqurları olan qutular hər evdə var idi. Sonra isə bu oyun yarı unuduldu, on beşlər öz yerini kompüter oyunlarına verdi. Onlayn on beşlər isə köhnə oyuna yeni həyat bəxş etdi.
Oyunun tarixi
On beşlərin müəllifi var, bu isə çox oyun haqqında demək mümkün deyil. Samuel Loyd (Samuel Loyd) və Noes Palmer Çepmen (Noyes Palmer Chapman) bu oyunun müəllifi olduqlarını iddia edirdilər. Oyun 1880-ci ilin əvvəlində ABŞ-da ortaya çıxdı, qəzetlərdə haqqında yazılar dərc edildi, lakin Loydun adı heç yerdə qeyd olunmadı. Buna görə də on beşlərin tarixçiləri bu tapmacanın yaradıcısının poçt ustası Noes Çepmen olduğunu düşünürlər. Onun lehinə arqument isə 1874-cü ildə Çepmenin dostlarına on altı kvadrat fiqurdan ibarət bir tapmaca təklif etməsidir. Bu tapmacada bütün sətirlərin cəmi 34-ə bərabər olmalı idi.
Poçt ustasının oğlu tapmacanı Anna və Ceyms Beldenə (Anna, James Belden) gətirdi, onlar bir neçə nüsxə hazırladılar. Nümunələrdən biri hansısa yolla eşitmə qüsurlu uşaqlar üçün məktəbə düşdü və orada əl istehsalı qutular hazırlanmağa başladı. Artıq 1879-cu ildə Boston şəhərində kvadrat fiqurlarla olan qutular satılırdı. Elə həmin il rəssam Matias Rays (Matthias J. Rice) «Qiymətli tapmaca» (The Gem Puzzle) istehsalına başladı.
Oyun daha da populyar oldu, çünki bir diş həkimi onun həlli üçün mükafat vəd etmişdi. 1880-ci ildə gələcək on beşlər artıq Avropanı, Rusiyanı, Avstraliyanı və Yeni Zelandiyanı fəth edirdi, lakin Çepmənə patent verməkdən imtina etdilər. ABŞ-da «15» oyununa olan maraq çılğınlıqla müqayisə edilirdi, bu oyun haqqında şeirlər, məqalələr və araşdırmalar yazılırdı.
Maraqlı faktlar
- Matias Raysın (1879-cu il) istehsal etdiyi tapmacada əvvəlcə rəqəmlər təsadüfi qaydada yerləşdirilməli, sonra isə ardıcıl sıralanmalı idi. Digər bir versiyada isə bütün fiqurlar düzgün düzülmüşdü, yalnız «14» və «15» nömrəli fiqurların yerlərini dəyişmək lazım idi. Bu isə ən çətin vəzifə idi və yalnız yarı hallarda həll edilirdi.
- Müasir on beşlər öz sələflərindən daha rəngarəngdir. Klassik rəqəmli versiyalardan əlavə, şəkilləri bərpa etməli və ya sözləri düzəltməli olduğunuz tapmacalar da mövcuddur.
- Ən çətin on beşlər versiyası isə bütün sətirlərin eyni cəmi verməli olduğu sehrli kvadratdır.
On beşlər elə də asan deyil, necə göründüyünü düşünə bilərsiniz. Bunu yalnız tapmacanı həll etməyə çalışdıqda anlayacaqsınız. Öz intellektual bacarıqlarınızı onlayn on beşlər ilə sınayın!